İskenderiye’nin Kuruluşu
ve Hypatia’nın İnançla Öldürülmesi
Güzeller güzeli bir filozof, bilgin, astronom ve matematikçisi aynı zamanda bir kadın yaşardı İskenderiye’de, nefes alır ve bunu bilgiye dönüştürürdü, Neoplatonist okulun en ünlüsüydü o, zekasına ve güzelliğine aşıktılar. Peşinden onlarca insanı da koşuşturabiliyordu, bilim uğruna çalışmaları ünlüydü, kütüphane adına ise onlarca yasa kabul ettirmişti, bunlardan birisi yerleşkeye giren her bir kitabın kopyası çıkartılacaktı ve esas kitap sahibine verilecekti, bazı söylentilere göre 700.000 kitap(papirüs) toplatmıştı esasında ise 900.000 kitap (papirüs) olduğu söylenir, kesinlikle büyük büyük bir sayıydı o zamana göre, elbette Hypatia’nın bu denli ilerlemesinde hatta eğitim görmesindeki en büyük unsur babası ünlü bilim insanı matematikçi ve gökbilimci olan Theon’dur.
Kendisi Yeni Platon öğretisine bağlı olarak duruşunu sergiledi Hpatia, Atina Akademisi Eudoxus’ün başını çektiği ki Eudoxus bir Antik yunan matematikçisi ve astronomuydu sayılarla arası iyiydi ki sayılar teorisini ilk geliştirenler arasındadır kendileri. ilk kez Güneş, Ay ve gezegenlerin hareketlerine sistemik bir açıklama getirir sadece açıklamayla da kalmaz Eudoxus geometriyi uzay bilimde kullanır, teori ve gözlem arasındaki bağı incelemeye başlar gözlemlerinden sonra da geze. M geleneğine üye idi. Hypatia doğayı; mantık, matematik ve deney ile açıklamaya çalıştı. bir çok konuda tartışmalar öne sürdü. Ayrıca Platon Sicilya’dayken akademiyi bizzat kendisi yönetmiştir. Biraz da İskenderiye’nin kuruluşundan bahsetmek isterim.
İskenderiye, Makedonya kralı ve Aristo’nun öğrencisi Büyük İskender tarafından İ Ö 332 yılında Mısır’da kurulmuş bir kenttir. İskender’in ölümünden (İ Ö 323) sonra, İskender’in en güvendiği general olan Ptolemaios ve ailesi tarafından yönetildi. Çok büyük bir üniversite ve kitaplık kuruldu. Çağın en önemli kültür merkezlerinden biri oldu. Bu kentte salt Yunanlılar ve Mısırlılar değil Yahudiler de yaşıyordu. Hatta o çağların en önemli Yahudi kentiydi. Unutulmamalı ki İskenderiyeliler bir süre için Roma İmparatorluğu’ndan bağımsızlıklarını korumaya zar zor baş kaldırabildilerse de, 80 yılında pes ettiler.
Hypatia’ya dönmek gerekirse
Babası Theon İskenderiye de matematik hocasıydı. zamanla ilerleyerek üniversitenin yöneticisi oldu. Hypatia, günümüz Türkiye’sinde eksik olan ortamın zıttı olan İskenderiye’deki zengin bilim ortamından yararlandı. Daha genç yıllarına toplumun eksiği olan soru sormayı, araştırmayı ve kuşku duymayı öğrendi. Theon, kızını kusursuz bir insan olarak yetiştirmek istiyordu. Kızının eğitimini üstlendi, hem öğretmeni, hem oyun arkadaşı oldu. El sanatlar, şiir felsefe, din, astronomi, astroloji, matematik konularında eksiksiz bilgilenmesi için elinden ne geliyorsa yaptı. Çok iyi bir öğretmendi. Öğrettiği konular seviyor ve sevgisini karşısındakine aktarabiliyordu. O dönemde ortaya çıkan ve dünyanın o bölgesinde bilinen dinlerin hepsini kızına öğretti. Dogma düşüncelere ve dinlere saplanmasına izin vermedi.(Celal Şengör dine tekme atılmadıkça Türkiye’nin ve Ortadoğu coğrafyasının gelişemeyeceğini söyler)
Ve Theon Kızına şu iki önemli sözü söyler
Bütün dogmatik dinler yanlışlarla doludur ve kendine saygısı olan bir kimse tarafından son gerçek olarak kabul edilmemelidir
ve
Düşünme hakkını hep kullanmalısın, çünkü yanlış düşünmek, hiç düşünmemekten yeğdir.
daha sonra kızı babasının ve kendi öğrendiklerine katıp şöyle yazar;
Masallar masal diye, efsaneler efsane diye anlatılmalıdır. Boş inançların gerçek diye öğretmekten daha korkunç bir şey olamaz. Çocuk aklı bunları kabul eder ve çocuk yanlış şeylere inanır. Bu yanlış inançlardan arınmak çok zor olur, uzun yıllar alır. İnsanlar bo inançlara bir gerçekmiş gibi inanıp uğruna dövüşürler. Hatta boş inançlar uğruna daha fazla dövüşürler, çünkü boş inanç öylesine elle tutulamazdır ki çürütülmesi neredeyse olanaksızdır.
Hypatia biraz büyüdükten sona yeni görüşler adına dünyayı dolaşmaya çıktı kimisi 10 yıl der kimisi ise 1 yıl Atina’ya ve Roma’ya gitti Plutark’tan dersler aldı ve kendisini geliştirdi.
Kızının sadece salt zihinsel değil, bedensel gelişmesine de gereken önemi verdi. Günün belli saatleri spora ayrılmıştı, Hypatia’ya yüzmesini, kürek çekmesini, ata binmesini, dağa tırmanmasını öğretendi.
Hitabet, Yunanlılarda hem bir bilim, hem de bir sanattı. Hypatia güzel ve etkili konuşmasını da öğrendi. Güzel sözcükleri seçmeyi, doğru mantığı kullanmayı, düşüncelerini nasıl dile getirirse etkili olacağını, ne zaman fısıldayıp ne zaman sesini yükseltmesi gerektiğini hayatına katarak öğrendi. Theon kızına aldatıcı ve kandırıcı güzel dillerden sakınmasını gerektiğinde söylemeyi unutmadı Geçiciyle kalıcı arasındaki ayrımı, neyin önemli, neyin önemsiz olduğunu anlattı. Kısacası, Theon, kızının her anını değerlendirdi. Bir oya gibi işledi genç kızını değerli ve bir o kadar da önemliydi.
Hypatia, yeni eflatuncular denilen bir düşünce okulundan sayardı kendini.Bu okulun bilimsel düşünme yöntemi Hristiyanların dogmatik ve bağnaz düşünceleriyle çelişiyordu.
İs 412 yılında, İskenderiye Patrikanesinin başına Kiril adında bir adam atandı. bu adamdan bahsetmek istiyorum.
Kiril çöllerde oruç tutup dua eden sofu bir Hristiyandı. Gene de dünya işlerinden elini ayağını çekmemişti
Kiril iyi bir konuşmacıydı ve insanları kullanmasını, etkilemesini iyi biliyordu. “Parabolari” denilen bir çapulcu ordusu emrindeydi. Bu Parabolariler günümüzde kurulan ve kızılaya öncülük eden Kızılhaç görevini görüyorlardı. Daha sonra amaçlarından sapıp, çalıp çırpmaya başladılar. Kiril Paganlara saldırmaya en zayıflarından başladı Çok yakıp yıktı, çok suçsuz insan öldürdüler Sonra da İskenderiye’nin kuruluşundan bu yana özel yasalarla korunan ve barış içinde yaşayan Yahudilere yüklendiler. Tapınma yerlerini yani havralarını yerle bir edip onları kentten sürdü.Bu olanlara karşı Roma Mısır valisi Orestesi atadı. Çağına göre aydın sayılabilecek olan
Orestes Hypatia’nın da yakın bir arkadaşıydı Kiril’in yaptıklarını Roma Meclisine ilettiyse de bir sonuç elde edemedi. Bir gün, Orestes arabasıyla yoldan geçerken 500 kadar rahip Orestes’e saldırıp öldürmek ister. Orestes, Hristiyan olduğunu söylese de bir yararını g
öremez. Taş yağmuruna tutulur. Yaralanan Orestes’i son anda ölümden halk kurtarır. Orestes, kendini yaralayanın cezasını orada ve o anda verir: ölümdür. Kiril daha sonra Orestes’in öldürttüğü kişiyi büyük bir törenle katedrale gömdürür ve adını Thaumasius’a yani “Mükemmel” olarak değiştirir.
Kiril elinde tuttuğu yalnız dinsel gücü değil, siyasi gücü de eline geçirmek istiyordu. Bu nedenle Orestes ve yandaşları yok edilmeliydi, en azından Orestes zayıflatılmalıydı. Hypatia, Orestes’in yakın arkadaşlarının en önemlisi ve en başta gelenlerindendi. Hem saygındı, hem bilgiliydi, hem iyi konuşurdu, hem de ünlüydü.
Hypatia ortadan kaldırılmalıydı Orestes’le Kiril’in dostluklarına tek engelin Hypatia olduğu ve Kiril’e kızoğlankız bir adak gerektiği söylentileri yayılmaya başlamıştı kentte. Matematik tarihinin en korkunç cinayeti için ortam hazırlanmıştır. Kışkırtmacıların da yardımıyla da, çapulcular, işsizler, cahiller Hristiyan olmayan Hypatia’ya karşı kışkırtılmıştı, Hypatia, üniversitesinin önünde arabasındayken bu canavarların hücumuna uğrar. Önce soyarlar, sonra midye kabuklarıyla etlerini parçalayıp ateşe atarlar.
Hypatia ve İskenderiye’yle ilgili ve o zamanın yapısını görsel olarak görmek istiyorsanız Agora adlı etkileyici filmi izleyebilirsiniz.
Yararlanılan Kaynaklar;Kiril (Cyril) üzerine bilgiler, Edward Gibbon’un (1737-1794) Decline and Fall of the Roman Empire adlı yapıtından elde edilmiştir. (03.11.2016)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder